رله یک قطعه الکتریکی به منظور مدیریت قطع و وصل مدار الکتریکی متناسب با شرایط کاربردی در صنعت برق می باشد. رله ها بر اساس فرمان دریافتی، یک یا چند سوئیچ را قطع و وصل می نمایند. رله ها به دلیل ماهیت عملکردی خود دارای نقش گسترده ای در طراحی تابلوهای برق دارند. در ادامه این متن هریک از انواع رله به طور مختصر معرفی خواهد شد.

رله الکترو مکانیکی

رله الکترو مکانیکی جزو ساده‌ترین ولی پر مصرف ترین نوع رله می باشد. ساختمان این رله از سه بخش بدنه، بوبین و تیغه ها(کنتاکت)تشکیل می گردد. با برق دار کردن بوبین رله، یک میدان مغناطیسی ایجاد شده و تیغه های رله تغییر وضعیت پیدا کرده و موجب برقراری جریان الکتریکی می گردند. متناسب با طراحی رله ها، تعداد تیغه در هر رله می تواند متفاوت باشد. میزان جریان الکتریکی مجاز عبوری از تیغه ها یکی از نکات مهم در انتخاب رله می باشد. در انتخاب این نوع از رله باید به ولتاژ تحریک بوبین نیز توجه نمود.

مکانیزم عملکرد این نوع از رله ها بسیار شبیه کنتاکتور می باشد ولی برای مدارات فرمان استفاده می گردند و دارای محدودیت جریان مجاز عبوری می باشند.

یکی از انواع بسیار معروف این نوع از رله، رله شیشه ای می باشد که در بسیاری از دستگاه ها و تابلو های برق در مدار فرمان استفاده می گردند. برند تجاری فیندر ایتالیا یکی از اصلی ترین و خوشنام ترین سازندگان این محصول می باشد.

با توجه به قطع و وصل های مکرر در رله ها، تیغه های رله دارای طول عمر تعریف شده می باشند و معمولا یک میلیون بار قطع و وصل برای آنها تعیین می گردد.

رله های الکترونیکی

رله های الکترونیکی یا رله های حالت جامد همان رله های SSR می باشند که در نیمه هادی ها این محصول به‌طور کامل معرفی شده است و می توانید با مراجعه به این بخش با تمامی ویژگی های این محصول آشنا گردید.

رله های حرارتی

رله حرارتی یا رله بی متال یکی دیگر از انواع رله های مصرفی در صنعت برق می باشد. این رله جزو رله های کنترل اضافه بار می باشد و برای حفاظت الکترو موتورها در مقابل جریان کشی غیرمجاز استفاده می گردد. هنگامی که جریان الکتریکی زیادی در مدار الکترو موتور عبور نماید و موجب افزایش دمای الکترو موتور گردد فرمان بازشدن رله اعمال می گردد.

این رله ها در ترکیب با کنتاکتورها استفاده می گردند و فرمان آنها به بوبین کنتاکتورجهت قطع کنتاکتور در هنگام جریان کشی اضافی اعمال می گردد.

رله کنترل فاز 

رله کنترل فاز یک قطعه الکتریکی در داخل تابلو های برق سه فاز می باشد. وظیفه این رله نظارت و کنترل بر عدم تعادل فازها، قطع فاز، توالی فاز و تغییرات ولتاژ می باشد.

این رله در هنگام اختلال در توالی فازها یا تعادل آنها واکنش نشان می دهد و جریان الکتریکی را قطع می کند تا مانع از بروز خسارت برای تجهیزاتی نظیر الکتروموتورها گردد.

در انتخاب و خرید رله کنترل فاز باید به چند پارامتر مهم نظیر میزان کنترل ولتاژ، تعداد رله خروجی، محدوده و رنج مقادیر حداکثر و حداقل ولتاژ و تنظیمات تاخیر در پاسخ اشاره نمود.

برای تنظیم صحیح رله کنترل فاز در مدار از دو پیچ تنظیم روی آن استفاده می گردد. پیچ اول برای تنظیم زمان عکس العمل با هدف مشخص نمودن زمان تاخیر در قطع سیستم می باشد.پیچ دوم برای مشخص نمودن حساسیت قطع فاز می باشد.

رله های زمانی 

رله زمانی یک قطعه الکتریکی  جهت به تاخیر انداختن باز یا بسته شدن کنتاکت های رله می باشد. عملکرد این رله بر این اساس است که بین زمان تحریک رله و تغییر وضعیت کنتاکت های رله یک مدت زمان تعیین شده خواهد بود.

یکی از کاربردهای رله های زمانی جهت راه‌اندازی الکترو موتورها می باشد. از دیگر کاربردهای بسیار متداول رله های تاخیر زمانی، استفاده در راه پله های ساختمان های مسکونی و اداری می باشد. از هنگام روشن کردن لامپ تا خاموش شدن خودکار آن مدتی فاصله وجود دارد که این مدت زمان قابل تنظیم در یک رنج و محدوده از قبل مشخص شده خواهد بود.

در داخل رله های مشعل ها نیز از یک رله زمانی استفاده می گردد. در هنگام شروع فرآیند احتراق و قبل از فعال شدن شیر برقی گاز، ابتدا مسیر ورود هوای احتراق فعال می گردد تا چنانچه گاز به هر دلیل از قبل یا به دلیل نشت وجود دارد را خارج نماید و سپس بعد از چند ثانیه رله زمانی موجب فعال شدن شیر برقی گاز جهت ورود گاز به مشعل و آغاز فرآیند احتراق می گردد.

رله کنترل بار

رله کنترل بار همان طور که از نام آن مشخص است جهت کنترل جریان الکتریکی عبوری از مدار در داخل تابلوهای برق استفاده می گردد. رله کنترل بار توسط سنسور داخلی با یک ترانس جریان(CT)، شدت جریان الکتریکی را اندازه گیری نموده و در صورت هر گونه اضافه بار واکنش نشان داده و جریان را قطع می نماید.

یکی از مهمترین کاربردهای رله کنترل بار، در موتورهای الکتریکی می باشد. رله های کنترل بار در ترانسفورماتورها و خطوط توزیع برق نیز کاربرد دارند.

یک رله کنترل بار از اجزای زیر تشکیل می گردد:

• محل عبور کابل های حامل جریان
• ورود های تغذیه رله
• نمایشگرهای نوری جهت اعلام وضعیت عملکردی رله
• سلکتورهای تنظیم جریان و زمان
• تیغه های فرمان خروجی رله

رله های کنترل بار سه فاز ، دارای سه ترانس داخلی جریان در داخل خود می باشند و با کمک این ترانس ها، جریان عبوری از هر فاز مانند یک آمپرمتر اندازه گیری می گردد.

چنانچه به هر دلیل جریان عبوری از میزان تنظیم شده فراتر رود باعث فعال شدن رله و قطع مدار می گردد.

در هنگام استفاده از رله های کنترل بار برای حفاظت از الکتروموتورها باید زمان تاخیر توسط سلکتور تعیین گردد تا در هنگام راه‌اندازی الکتروموتور موجب قطع مدار نگردد. همانطور که می‌دانیم جریان اولیه راه‌اندازی موتور حدودا” ۵ تا ۸ برابر جریان نامی موتور می باشد.

رله های کنترل بار را می توان به چهار گروه تقسیم بندی نماییم که عبارتند از :

*رله های کنترل بار آنالوگ ساده

*رله های کنترل بار آنالوگ پیشرفته

*رله های کنترل بار دیجیتال

*رله های اضافه بار پیشرفته